ทางชมรมนักอ่านสามเกลอของเรา ได้เคยมีการเรียบเรียงลำดับของหนังสือชุดสามเกลอขึ้น แต่เนื่องจากหนังสือชุดสามเกลอนั้นมีกว่า 1,000 ตอน ใช้เวลาแต่งยาวนานถึง 30 ปี (พ.ศ.2481 - 2511) พิมพ์จากหลายสำนักพิมพ์ แต่และตอนมีการพิมพ์ซ้ำหลายครั้ง ประวัติหลักฐานเกี่ยวกับการพิมพ์กระจัดกระจายสูญหายไปหมด มิหนำซ้ำยังมีความสับสนวุ่นวายเกี่ยวกับทางด้านลิขสิทธิ์ ดังนั้นในฐานะที่เราเป็นผู้ที่รักการอ่านสามเกลอ ควรที่จะจัด เรียบเรียงลำดับตอนของสามเกลอ อย่างที่มีผู้จัดทำใน ชมรมฯ มาแล้ว ผมเองในฐานะที่อ่านหนังสือสามเกลอมาตั้งแต่เด็กๆ และมีหนังสือสามเกลออยู่ในความครอบครองมากพอสมควร ขอบอกว่าไม่มีทางที่จะเรียบเรียงตอนของสามเกลอนับพันตอนได้อย่างสมบูรณ์แบบได้แน่ แต่สิ่งที่เราพอจะทำได้คือการแบ่งยุคสามเกลออย่างถูกต้องและเป็นมาตรฐาน
ยุคของสามเกลอนั้นก่อนอื่นเราจะนึกถึงชุดวัยหนุ่มของผดุงศึกษา ชุดวัยหนุ่มนี้เราจะเอาเป็นหลักในการแบ่งยุคของสามเกลอไม่ได้ด้วยเหตุผลดังต่อไปนี้
1. ความหมายของชุดวัยหนุ่มของผดุงศึกษา คล้ายจะเป็นการบ่งบอกว่าความเป็นเจ้าของลิขสิทธิ์ของสำนักพิมพ์มากกว่า
2. ปี พ.ศ. ที่ปรากฏอยู่ตอนเริ่มแรกของแต่ละตอน ไม่ตรงกับในเนื้อเรื่อง
3. ตอนที่พิมพ์มีช่วงเวลานานมากเกินกว่าที่ถูกรวบรวมในยุคเดียวกัน ตัวอย่างเช่น ตอน อายผู้หญิง (2481) วันรับเสด็จ (2492) ระบำโป๊ (2501) สอบเชลย (2508)
จากเหตุผลดังกล่าวนี้ ผมเสนอความคิดกับ Webmaster ว่าเราควรที่จะจัดยุคสามเกลออย่างมีระบบและเป็นมาตรฐาน เพื่อผู้ที่สนใจในสามเกลอจะได้ไม่เกิดความสับสน แต่ต้องขอออกตัวก่อนว่า ข้อมูลหลายอย่างต่อไปนี้เป็นการคาดคะเนอาจจะไม่ตรงตามความจริง ถ้าสมาชิกชมรมท่านใดมีหลักฐานที่น่าเชื่อถือได้ จะให้ความกระจ่างจะขอบคุณเป็นอย่างมาก และอีกอย่างหนึ่งก็คือผมจะให้ความสำคัญในการแบ่งยุคเฉพาะการพิมพ์ครั้งแรก (First Edition) เท่านั้น
เราสามารถแบ่งยุคของสามเกลอได้ดังต่อไปนี้

1. ยุคแรกหรือยุควัยหนุ่ม (พ.ศ.2481-2485) ซึ่งความหมายของยุควัยหนุ่มนี้จะไม่เหมือนกับของผดุงศึกษา จะเริ่มจากสามเกลอตอนแรก คือตอนอายผู้หญิง เรื่อยไปจนถึงตอนสงครามอินโดจีนและสิ้นสุดก่อนสงครามโลกมหาเอเซียบูรพา สำนักพิมพ์ (พิมพ์ครั้งแรก) มีเพียงแห่งเดียวคือ สำนักพิมพ์เพลินจิตต์ ราคาขายเล่มละ 20-35 สตางค์ คาดว่าจะมีประมาณ 150 ตอน ภายหลังสำนักพิมพ์ผดุงศึกษาได้ลิขสิทธิ์ และยังพิมพ์ขายจนถึงปัจจุบัน แต่คาดว่ามีตอนที่ขาดหายไปไม่ต่ำกว่า 30 ตอน สำหรับผมแล้วผมเห็นว่าสามเกลอยุคนี้เป็นรุ่นที่แต่งได้ดีที่สุดและสนุกที่สุดด้วย

2. ยุคสงครามโลก (พ.ศ.2485-2489) ที่คาดคะเนมีประมาณ 40-50 ตอน ตามความเป็นจริง ควรที่จะนับยุคนี้รวมกับยุคแรก แต่มีความจำเป็นที่จะต้องแยกออกมาเป็นพิเศษ คือ หนังสือสามเกลอในรุ่นนี้ หายากมากๆ และหาข้อมูลไม่ได้เพราะเนื่องจากหนังสือพิมพ์สมัยสงคราม กระดาษมีราคาแพงและหายาก ทำให้จำนวนที่พิมพ์น้อย ประกอบกับกระดาษที่พิมพ์เป็นกระดาษชั้นเลว (ที่เราเรียกว่ากระดาษเช็ดก้น) ทำให้หนังสือรุ่นนี้สูญหายไปเป็นส่วนใหญ่ ผมเคยได้ยินคุณพ่อเล่าให้ฟัง มีตอนที่สามเกลอร่วมรบกับทหารญี่ปุ่น แต่ต่อมาสามเกลอก็เป็นเสรีไทยอีกด้วย

หนังสือรุ่นนี้ที่พอจะหาอ่านได้คือ สามเกลอชาโดว์ ที่ผดุงศึกษาพิมพ์ใหม่ (โปรดสังเกตเนื้อเรื่องว่าอยู่ในระหว่างสงคราม) และที่ชมรมฯเพิ่งค้นพบเร็วๆนี้คือเรื่อง จ๊ะเอ๋ เป็นที่น่าเสียดายมากที่เราสามารถหาอ่านได้แค่สองเรื่องนี้เท่านั้น

3. ยุคกลาง (พ.ศ.2489-2504) ในยุคนี้จะสามารถแบ่งเป็น 2 แบบดังนี้

3.1 สามเกลอในนิตยสาร (พ.ศ.2489-2492) ในช่วงนี้ คุณ ป.ทำงานอยู่หนังสือพิมพ์ 2 ฉบับ ช่วงแรกหนังสือเพลินจิตต์ และต่อมาลาออกจากเพลินจิตต์ ไปเป็นบรรณาธิการ หนังสือพิมพ์ ปิยะมิตร สามเกลอที่แต่งในช่วงนี้มักจะเป็นตอนสั้นๆ เพื่อความสะดวกที่จะไปลงพิมพ์ในหนังสือพิมพ์รายวัน หรือรายสัปดาห์ได้สะดวก เช่น ตอน ลักเพศ ขายลูกสาว ฯลฯ สามเกลอรุ่นนี้ ได้ถูกพิมพ์ซ้ำโดยสำนักพิมพ์ผดุงศึกษา ประมาณ พ.ศ.2493-2494 เป็นเล่มบางๆราคาเล่มละ 1 บาท และได้พิมพ์ต่อเนื่องจนเป็นรวมเล่มในปัจจุบัน คาดว่าจะมีตอนที่ตกหล่นหายไปพอสมควร
3.2 สามเกลอเป็นเล่ม (พ.ศ.2492-2504) หลังจากที่คุณ ป. ลาออกจากปิยะมิตรแล้ว ได้แต่งสามเกลอขายให้แก่สำนักพิมพ์ต่างๆหลายสำนักพิมพ์ดังนี้

- สำนักพิมพ์บรรณาคาร เป็นสำนักพิมพ์ที่พิมพ์ สามเกลอออกขายมากที่สุด คาดว่าจะมีประมาณ 200 ตอน เช่น รับเสด็จ (2492) วันอีโต้(2499) เสือสเปญ(2502)
- สำนักพิมพ์ เขษมบรรณกิจ ช่วงประมาณ พ.ศ.2492-2495 แต่มีจำนวนไม่มากนัก เช่นตอน ป่าช้าผีตาย(2402) ชุดท่องอัฟริกา
- สำนักพิมพ์ประมวลสาส์น ช่วงประมาณ พ.ศ.2499-2504 มีประมาณ 50 ตอน เช่น ตอน ไส้โค(2502) นักสืบนักสู้(2504) นักดาบสามเกลอ(2504) ซึ่งได้จัดพิมพ์อีกครั้งโดยสำนักพิมพ์ คิงส์บุ๊ค

4. ยุคปลาย (พ.ศ.2505-2511) สามารถแยกแยะได้ดังนี้

4.1 สามเกลอเป็นเล่ม มีหลายสำนักพิมพ์ดังนี้

- บันลือสาส์น (พ.ศ. 2505-2511) จะมีการพิมพ์ออกมามากที่สุด ประมาณว่าจะมีประมาณ 300-400 เล่ม เริ่มจากตอนอภินิหารหลวงพ่อทวด(2505)
- บันดาลสาส์น (พ.ศ. 2507-2509) ไม่มากนักประมาณ 30-50 ตอน
- ผดุงศึกษา (พ.ศ. 2509-2509) ประมาณ 20- 30 ตอน
- เพลินจิตต์ (พ.ศ. 2508) มีพิมพ์เรื่องเดียว คือชุดดาวหางทลายโลก
- ประพันธ์สาส์น (พ.ศ. 2508-2511) ประมาณ 30 ตอน

4.2 สามเกลอที่พิมพ์รวมกับเรื่องอื่น

- ศาลาโกหก (พ.ศ. 2506-2511) ประมาณ 90 เล่ม โดยผดุงศึกษา และประพันธ์สาส์น
- สวนสำราญ (พ.ศ. 2509) ประมาณ 10 เล่ม

ผมหวังว่าแนวทางนี้คงจะเป็นประโยชน์ต่อการแบ่งยุคสามเกลอพอสมควร ถ้าท่านสมาชิกมีข้อขัดแย้งหรือมีข้อแนะนำอย่างไรกรุณาแจ้งมาทางชมรมนะครับ

ร่มโพธิ์ อุดล
2 กันยายน 2542